1.0
UTANGULIZI
Moja kati ya mambo makubwa na adhimu
ya kujivunia Wazanzibari, ni uwamuzi uliochukuliwa na Serikali ya Mapinduzi ya Zanzibar, tarehe 23
Septemba 1964, wa kutoa elimu kwa wananchi wake wote bila ya malipo, SERA YA
ELIMU BURE KWA WOTE. Sera hii ilikuwa ni mfano kwa wengine hapa Afrika, ambapo
baadhi ya mataifa yaliiga. Mfano wa mataifa hayo ni Mauritius. Pamoja na
kuyumba kwa uchumi wa taifa letu, lakini Serikali ya Mapinduzi ya Zanzibar,
wakati wote imekuwa ikiisisitiza na kuin’gan’gania sera ya elimu bure kwa wote.
Bila shaka imekuwa ikifanya hivi kwa kuamini kuwa, elimu sio tu ni haki ya
msingi kwa kila raia, bali pia ndio msingi mkuu wa maendeleo ya jamii yetu.
Chama cha Walimu Zanzibar kwa dhati, kinaipongeza sana serikali yetu kwa hatua
hii ya kimaendeleo na kimapinduzi.
Lakini pamoja na nia njema na nzuri
ya serikali yetu, mabadiliko ya kiuchumi
na kijamii, yamepelekea nia njema hii, kuwa na changamoto kubwa na nyingi,
kiasi cha kuathiri matokeo ya jumla ya nia yenyewe. Sio siri hata chembe, kuwa
ubora wa elimu yetu umeshuka, tena umeshuka sana. Hali hii ya kushuka kwa ubora
wa elimu, imetokea wakati taifa likiwa linapiga hatua kubwa, ya mafanikio ya
kusambaza huduma ya elimu katika nchi yetu. Kwa sasa hakuna mwanafunzi
anaepaswa kutembea, masafa marefu ya zaidi ya kilomita tatu kufuata skuli. Kwa
maneno mengine inawezekana kusema kuwa taifa limefanikiwa kuongeza idadi ya
skuli, na wanafunzi wanaosoma, lakini ongezeko hilo haliendani sambamba na
ongezeko la ubora wa elimu yenyewe.
Inakubalika kuwa katika elimu
kinachohitajika, sio wingi wa idadi bali ni ubora, hivyo haitoshi kabisa
kuridhika na wingi pasina kuangalia ubora wa elimu itolewayo.
Sababu kubwa ya kushuka kwa kiwango
cha elimu nchini, ni gharama kubwa za elimu ambazo zimekuwa zikipanda siku hadi
siku, hivyo ni wakati sasa wa kubuni njia na mbinu mpya za namna ya kuigharamia
elimu yetu.
Waraka huu unakusudia kuwasilisha
hoja ya Chama cha Walimu Zanzibar ZATU juu ya kuanzishwa rasmi kwa kodi ya
elimu “Education levy” ili jaza pengo la gharama zinazohitajika za elimu nchini
mwetu.
2.0
USULI WA TATIZO
Elimu katika nchi yoyote ni mali ya
umma, hivyo ni wajibu wa umma kuigharamia. Taifa kwa ujumla wake, ni lazima
libebe dhima ya kuhakikisha kuwa, gharama za elimu nchini hazikwamishi
upatikanaji wake. Elimu lazima ipatikane kwa wote, na kwa ubora wa hali ya juu.
Kigezo sahihi cha ubora wa elimu katika nchi, kiwe ni ubora wa elimu katika
skuli za umma, ambazo kila mmoja ana uwezo wa kusoma. Hata pale zinapokuwepo
skuli binafsi, jambo ambalo kwa sasa haliwezi kuepukika, kusijengeke mazingira
ya kuwa, mwananchi akitaka elimu bora kwa mtoto wake, iwe ni lazima ampeleke
katika skuli ya binafsi. Skuli binafsi ziwe ni kwa utashi wa mambo ya ziada tu
na sio ubora wa elimu.
Katika makubaliano ya Dakkar ya
Mkutano wa Dunia juu ya elimu, ilikubalika kuwa nchi maskini zisaidiwe kuona
kuwa kila taifa linafikia lengo la elimu kwa wote kwa mataifa yenye uwezo
kuwatoa fedha za kutosha kwa shughuli za elimu. Pia ilielekezwa kuwa, nchi
zenyewe maskini zitenge asilimia 4-6 ya pato lote la taifa au asilimia 15 – 20
za bajeti zake kwa ajili ya masuala ya elimu, kulingana na ipi kati ya hiyo ni
bora zaidi.
Serikali ya Mapinduzi ya Zanzibar kwa
kipindi cha miaka mitano iliyopita imekuwa ikiweka elimu kuwa moja ya
vipaumbele na kuwa bajeti ya elimu imekuwa ni wastani wa asilimia 20 ya bajeti
yote ya serikali inayopangwa, japokuwa kiwango kitolewacho na hazina huwa
pungufu ya hiyo asilimia 20.
3.0
UCHANGANUZI WA TATIZO
Kama ilivyoelezwa hapo juu kuwa
pamoja na nia ya serikali yakuwapa elimu watu wake bila ya malipo kumekuwa na
changamoto nyingi zinazokwaza azma hiyo. Hoja za hapa chini ni miongoni mwa
hoja za kuonyesha changamoto hizo.
3.1 Hoja
ya ufinyu wa Bajeti vis as vis mahitaji:
Japokuwa serikali hutenga asilimia
ishirini (20%) ya bajeti yake ya matumizi kila mwaka kwa ajili ya elimu nchini,
lakini kiwango hiki kinaonekana kuwa ni kidogo sana kukidhi mahitaji ya elimu
yetu. Asilimia kubwa ya bajeti ya elimu inayotengwa na serikali huwa ni kwa
ajili ya matumizi ya kawaida na mishahara ya walimu ambao bado wanalipwa
mishahara duni na isiokidhi mahitaji yao. Ithibati ya hayo ni hii inayoonyeshwa
na jedwali hapa chini
|
S/N
|
MWAKA
|
BAJETI YA SHUGHULI ZA KAWAIDA
|
BAJETI YA MAENDELEO
|
|
1.
|
2012/13
|
7I,050,000,000/-
|
5,100,000,000/-
|
|
2.
|
2013/14
|
80,200,000,000/-
|
5,350,000,000/-
|
|
3.
|
2014/15
|
86,201,500,000/
|
3,300,000,000/-
|
CHANZO; HOTUBA ZA
WAZIRI WA ELIMU NA MAFUNZO YA AMALI......
(2012-2015)
Sote
tunajua kuwa elimu ni uwekezaji na ndio uwekezaji wa msingi katika taifa. Kwa
hivyo ni dhahiri kuwa kwa uwekezaji huu tuko mbali na kufika huko tunakostahili
kufika. Kwa ufupi ni kuwa pamoja na kuwa serikali hutenga asilimia ishirini ya
bajeti yake kwa mwaka kwa ajili ya elimu nchini kiwango hicho ni kidogo sana,
kwani sehemu kubwa ya fedha hizo huwa ni kwa matumizi ya kawaida na ni chache
sana zinazowekezwa katika maendeleo ya elimu.
3.2 Uchache wa fedha
halisi zinazopatikana kutoka hazina
Hoja ya pili ni uchache wa fedha
zinazotolewa na hazina kwa wizara pamoja na kuwa Baraza hili limepitisha Bajeti
yake. Wizara ya elimu imekuwa ni moja ya wizara zinazopokea fedha pungufu za
bajeti yake kutoka hazina. Hali hii inapelekea kwa kazi nyingi zinazopangwa
katika sekta ya elimu kukwama. Jedwali hapa chini linatoa taswira ya hali
halisi;
|
S/N
|
MWAKA
|
TAASISI AU IDARA
|
ASILIMIA YA FEDHA ZA MAENDELEO
ZILIZOPATIKANA
|
ASILIMIA YA FEDHA ZA MATUMIZI YA KAWAIDA
ZILIZOPATIKA
|
|
1.
|
2012/13
|
WIZARA
ELIMU
|
80.3%
|
-
|
|
2.
|
2012/13
|
“
|
59.2%
|
95.3%
|
|
3.
|
2013/14
|
“
|
31.0%
|
83.7%
|
CHANZO; HOTUBA ZA WAZIRI WA ELIMU NA MAFUNZO YA AMALI...... (2012-2015)
Kuna baadhi ya maeneo ya wizara
ambayo hukosa fedha kwa kati ya zaidi ya themanini asilimia 80% hadi asilimia
mia moja (100%). Mifano halisi ni hotuba ya bajeti ya 2014/15, ambayo
ilionyesha upatikanaji wa fedha kutoka hazina kwa miradi mbalimbali. Ifuatayo
ni miradi ikiwa na asilimia ya bajeti iliyopatikana kutoka hazina kwenye
mabano;
4
Mradi wa uimarishaji wa Chuo kikuu cha Taifa SUZA (43%)
5
Mradi wa uimarishaji elimu ya msingi (18.0%)
6
Mradi wa ujenzi wa Chuo cha Kiislamu ( 0%)
7
Mradi wa uimarishaji wa Elimu mbadala na amali (15%)
8
Mradi wa uimarishaji wa elimu ya lazima (35%)
9
Mradi wa uimarishaji wa elimu ya maandalizi (13%)
CHANZO; HOTUBA YA WAZIRI WA ELIMUNA MAFUNZO YA AMALI ....(2014/15)
3.3 Utegemezi na
upatikanaji usio muafaka wa fedha za wafadhili
Zanzibar kama zilivyo chini nyengine
zinazoendelea zimepewa ahadi ya uhakika wa misaada ya fedha kutoka nchi
zilizoendelea na mashirika ya kimataifa kwa ajili ya kuendeleza elimu na
kufikia malengo ya maendeleo ya melenia, na hasa lengo la elimu kwa wote.
Lakini kuna ushahidi kuwa matarajio ya serikali ya kupata fedha hizo huwa
hayafikiwi. Katika hotuba za bajeti kwa karibu miaka mitatu iliyopita
imeonyesha kuwa kile kiwango kinachopangwa na kutarajiwa kutoka kwa wafadhili
hupatikana chini ya makisio
|
S/N
|
MWAKA
|
ENEO LILILOLENGWA MSAADA
|
MSHIRIKA WA MAENDELEO
|
FEDHA ZA MAENDELEO ZILIZOTARAJIWA
|
FEDHA ZILIZOPATIKA
|
|
1.
|
2012/13
|
i)
Mpango
wa maendeleo ya elimu
ii)
Uimarishaji
elimu ya maandalizi
iii)
Uimarishaji
wa elimu ya msingi
|
AfDB, BADEA, WB SIDA ,
UNESCO na UNICEF
UNICEF
SIDA na
UNICEF
|
419,200,000/-
4,969,938,000/-
|
21,585,548,444/-
(45%)
51,264,700/- (11%)
359,576,800/- (08%)
|
|
2.
|
2012/13
|
i)
Uimarishaji
SUZA
ii)
Uimarishaji
elimu mbadala na amali
iii)
Uimarishaji
elimu ya maandalizi
|
BADEA
AfDB
UNICEF
|
4,332,959,000/-
1,994,098,000/-
491,200,000/-
|
594,833,392/- (13.7%)
1,230,070,040/- (61.7%)
23,357,300/- (22.9%)
|
|
3.
|
2013/14
|
iv)
Mpango
wa maendeleo ya elimu
v)
Uimarishaji
wa elimu ya msingi
vi)
Uimarishaji
elimu mbadala na amali
|
AfDB, BADEA na WB
Sida ,UNICEF UNESCO GPE na
USAID
AfDB
|
0
7,212,032,000/-
1,529,906,000/-
|
6,223,274,932/- (20.6%)
2,881,271,948/- (40.0%)
93,321,600/- (15%)
|
CHANZO; HOTUBA ZA WAZIRI WA ELIMU NA MAFUNZO YA AMALI...... (2012-2015)
3.4 Uwepo
wa kodi mbalimbali ambazo zimekosa uratibu mzuri wa matumizi yake
Kwa sasa kuna kodi na michango
mbalimbali rasmi na isiyo rasmi kwa ajili ya kuendesha elimu nchini. Hali hiyo
ya kuwa na michango iliyo rasmi na ile ambayo haipo rasmi na wala mahesabu yake
hayako wazi, inaweza kupelekea upotevu wa rasilimali za umma na kuwaruhusu wale
wasio waaminifu kujinufaisha kwa fedha hizo.
Kwa upande wa michango rasmi ni
pamoja na kodi zifuatazo:
i)
Kodi ya maendeleo ya ujuzi “skill development levy” ambayo
huwa inakusanywa kutoka kwa waajiri wote wakubwa na wadogo wa sekta ya umma na
sekta binafisi
ii)
Mchango wa madawati kwa wasafiri wanaosafiri kupitia bandari
za Zanzibar.
Kwa upande wa michango isiyo rasmi ni
pamoja na michango ifuatayo:
i)
Michango ya wazazi maskulini ambayo pamoja na kuwepo kwa
muongozo juu ya michango hii kila skuli imekuwa na kiwango chake ambacho kamati
ya wazazi huwa wanakubaliana
ii)
Michango ya walimu wenyewe wanayoitoa kwa hiyari kwa ajili ya
shughuli mbalimbali za kiskuli.
iii)
Michango inayochangishwa na baadhi ya taasisi za elimu nchini
mfano michango ya wanafunzi inayokusanya na Taasisi ya Sayansi na teknolojia ya
Karume na Chuo cha Kiislamu
3.5 Umuhimu wa kuwa na
fedha za kutosha kwa ajili ya mahitaji na maendeleo ya elimu
Hoja nyengine ya kuwa na kodi ya
elimu, ni haja na umuhimu wa kuwa na fedha za kutosha, kwa
ajili ya maendeleo na mahitaji ya elimu nchini. Kutokana na fedha kidogo isiokidhi
mahitaji, walimu wamekuwa ndio waajiriwa wa umma wanaodai fedha nyingi
serikalini kuliko waajiriwa wengine wowote. Mfano halisi ni kuwa Walimu wanadai
kutoka kwa mwajiri wao malimbikizo ya posho ya likizo, huku wengine wakifika
kusubiri fedha hizo kwa miaka mitatu, muda ambao mzunguko wao wa kupewa tena
fedha hizo unakuwa umefika.
Zaidi ya fedha za likizo walimu pia
wanadai fedha za stahiki mbalimbali kutoka kwa mwajiri zikiwemo stahiki za
safari za kikazi, malimbilikizo ya madeni ya mishahara baada ya kurudi
masomoni. Madai ya stahiki baada ya kushinda kesi mbalimbali na kadhalika.
3.6 Utekelezaji wa
sera ya elimu
Hoja nyengine ya kusisitiza kuwepo
kwa kodi ya elimu nchini ni utekeleza wa sera ya elimu ya mwaka 2006. Katika
sera ya elimu iliyotajwa hapo juu, imeelekezwa kuwa kutaanzishwa kwa kodi ya elimu nchini. Sura
ya 9, Kifungu nambari 921 kinaeleza “Mfuko wa elimu utaanzishwa kisheria”
3.7 Nia ya serikali ya
kutoa elimu bila malipo kwa wananchi wake ili kuwapa fursa sawa
Hoja
nyengine ni nia ya serikali kuendelea kutoa elimu iliyo bora kwa wananchi wake
4.0
MAPENDEKEZO
Kutokana na hali ya hapo juu, Chama
cha Walimu Zanzibar Kinapendekeza yafuatayo:
i)
Serikali kufanya tathmini ya kina, juu ya mahitaji halisi ya
gharama za utoaji wa elimu nchini, ili kujua kiasi halisi cha fedha
kinachohitajika, badala ya hali ya sasa ambapo inaonekana kuwa serikali
inatumia kulingana na kinachopatikana na sio kinahitajika.
ii)
Kufanya tathmini ya kina juu ya michango mbalimbali iliyopo
sasa kama vile michango ya madawati, kodi ya maendeleo ya ujuzi, pia michango
inayokusanywa na vyuo, ili kujua ni kwa kiasi gani michango hii imekuwa
ikigharamia elimu.
iii)
Kuandaa muswaada wa sheria utakaolenga kuikusanya kodi na
michango yote chini ya mfuko mmoja utakaokuwa na wigo mpana zaidi na nguvu
zaidi ili kukidhi mahitaji ya kifedha zinazohitajika katika elimu.
iv)
Kuanzisha kodi ya elimu kisheria ambayo itakuwa na udhibiti
wa Ofisi ya Rais kodi ambayo italenga kubeba gharama za elimu nchini.
Naomba
kuwasilisha
